کاشی کار نکته ثابت باشید

برخورد تیغهها همدیگر، ده لوزی بزرگ میسازند که با کاشی کاریهایی به خط نستعلیق شکسته و به روش خطاطان بزرگی مثل میرعماد، به شکل انتزاعی و مدرن از رباعیات خیام پر شدهاند. از درون نیز همین لوزیها پر از شعر با نقش گل و برگ و پیچک، با کاشی معرق تزیین شدند که همگی به شاعری خیام اشاره دارند. زمانبندی اجرای پروژه به گونهای بود که بتوان آنرا همزمان با آرامگاه کمالالمک نیشابور و آرامگاه نادرشاه در مشهد (که سیحون در طرح و اجرای آنها هم نقش داشت) افتتاح کرد. این ستارهها و نقش آسمان، اشاره به شخصیت نجومی خیام دارند. طرحش برگرفته از زندگی، زمانه و اندیشههای عمر خیام است که بر هر سه «ریاضیدان»، «اخترشناس» و «شاعر» بودنِ خیام استوار است و سازههای پیرامون آرامگاه، به پیشهٔ پدری خیام (خیمهدوزی) رویکرد دارد؛ ۲۲ متر بلندا دارد؛ پیکربندیاش بتنی با هستهٔ فلزی است و در باغی در حومهٔ جنوب شرقی شهر نیشابور جای دارد. به سبب آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهیهای هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهیها و به خصوص میانرودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمانها قرار نداشت. مسجد امام (نام سابق آن: مسجدشاه) و مسجد شیخ لطف اللّه اصفهان، مسجد جامع یزد و امام (مسجد سلطانی یا مسجدشاه) تهران از نمونههای آن هستند.

بنای صحن عتیق که صحن تیموری نام داشت و همینطور ایوان طلا نیز در این دوره پی ریزی شد که در عصر صفویان تکمیل شد. همه از سنگ گرانیت با اجزاء مثلثی شکل و تورفتگیها و برون آمدگیهایی که تا اندازهای شکل خیمه را تداعی میکنند و این اشاره به نام خیام است. خیام ریاضیدان، منجم و ادیب بود؛ سعی داشتم که این سه جنبه شخصیتی در مزارش تجلی پیدا کند من ده پایه برای آرامگاه در نظر گرفتم عدد ده اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیاری از اعداد میباشد از هر پایه دو تیغه بر پایه مدل ریاضی خاصی به صورت مورب بالا میرود و با دیگر تیغهها برخورد میکنند و از روبهرو بر روی پایه مقابلشان پائین میآید همه این تیغههای مورب در محور عمودی وسط برج همدیگر را قطع میکنند سطح پیچیده حاصله بر اثر یک فرمول ریاضی به وجود آمده که سنبله جنبه ریاضیان خیام است از طرف دیگر تقاطع تیغهها در سقف آرامگاه یک ستاره به وجود میآورد که سمبل ستارهشناسی خیام محسوب میشود. از هر پایه دو تیغه مورب به صورت مارپیچ به سمت بالا میرود تا یکدیگر را میبُرند و سقف بنا را بسازند و از سوی دیگر فرود آیند که این خود یکی از شکلهای پیچیده ریاضی است.

این صندوق اثری بسیار نفیس از هنر خاتم کاری و منبت کاری دوره صفوی است که برگرداگرد هر یک از چهار بدنه آن آیاتی از سوره «یس» تا پایان آورده شدهاست. پس از آن جاده ای آسفالت با معماری کارآمد ساخته شد. با ساختن جاده آسفالت، شهر کازرون در پیش از انقلاب به حاشیه رفت. در دههٔ ۹۰ این کتابخانه به عنوان کتابخانهٔ اصلی شهر شناخته میشود. در کتیبههای موجود، به بانی مسجد اشاره نشده و فقط در دستنوشتهای که در مسجد نگهداری میشود از آخوند ملاحسین اردستانی به عنوان بانی یکی از شبستانها یاد شدهاست. مساحت باغ خیام بیست هزار متر مربع و طول گوربنا ۱۸ متر است که پیراموش آموزش کاشی شکسته درختان کاجاند. این بنا در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۷۵ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۳۸ هوشنگ سیحون به دستور انجمن آثار ملی آرامگاه بزرگتری برای خیام طرحریزی کرد. سپس پیشنهاد بازسازی این گوربنا، بهشکلی بهتر و شایستهتر مطرح شد؛ بنابراین، همزمان با برپایی جشن هزارهٔ فردوسی، انجمن آثار ملی آرامگاهی برای خیام ساخت.

برای روی هم گذاشتن سنگها ملاتی به کار برده نمیشده، بلکه دو سطح برهم چسبیده را چنان میتراشیدهاند که صاف میشده و به خوبی روی یک دیگر سوار میگشتهاند، فقط قسمت میانی دو سطح را زبرهتراش باقی میگذاردهاند تا هر دو سطح خوب به هم بچسبند. این سرامیکها در کاربردهای تنش-بالا دما-بالا، مانند پرههای توربین، به خوبی کار میکنند و ممکن است به خوبی جایگزین سوپرآلیاژهای پایه نیکل یا کبالت شوند. در دورهٔ مظفری تخت کوچکتر شده و پس از مرگ مظفرالدین شاه، جسد او نیز به مانند پدر بر روی همین تخت و در تکیه دولت به امانت قرار میگیرد و بعد به کربلا منتقل میگردد. در بین شهرهای ایرانی به دلیل برداشت از آبخوان دشت اصفهان بیشترین نرخ فرونشست زمین را دارد که روی حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع یعنی ۱۰ درصد از مساحت استان تأثیر گذاشته است. این گوربنا، آمیزهای هنر معماری مدرن و کهن ایرانی است که طراحش هوشنگ سیحون بود. گریه بر من افتاد که در بسیط عالم و اقطار ربع مسکون او را هیچ جای نظیری نمیدیدم.